• anyi

Ihe ngosi evolushọn nke mmadụ ka na-ejupụta na sayensị, agụmakwụkwọ, na omenala ndị a ma ama.

Rui Diogo anaghị arụ ọrụ maka, nwe oke na, ma ọ bụ nweta ego n'aka ụlọ ọrụ ma ọ bụ ụlọ ọrụ ọ bụla ga-erite uru na isiokwu a, ọ nweghịkwa ihe ọ ga-ekpughe ma ọ bụghị ọkwa agụmakwụkwọ ya. Mmekọrịta ndị ọzọ dị mkpa.
ịkpa ókè agbụrụ na ịkpa ókè agbụrụ abanyela na mmepeanya kemgbe mmalite nke ọrụ ugbo, mgbe ụmụ mmadụ malitere ibi n'otu ebe ruo ogologo oge. Ndị ọkà mmụta sayensị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Ụwa mbụ, dị ka Aristotle nke Gris oge ochie, bụ ndị okpukpe na-achị achị na omume rụrụ arụ nke jupụtara n'obodo ha kụziere ha. Ihe karịrị afọ 2,000 ka Aristotle rụsịrị ọrụ, onye Britain bụ́ ọkà n’ihe banyere ihe ndị e kere eke bụ́ Charles Darwin gbasakwara echiche mmekọahụ na ịkpa ókè agbụrụ nke ọ nụworo ma gụta banyere ya n’oge ntorobịa ya ruo n’ụwa nke okike.
Darwin gosipụtara ajọ mbunobi ya dị ka eziokwu sayensị, dịka ọmụmaatụ n'akwụkwọ 1871 bụ The Descent of Man, bụ nke ọ kọwara nkwenkwe ya na ụmụ nwoke na-eto eto karịa ụmụ nwanyị, na ndị Europe karịrị ndị na-abụghị ndị Europe, na ndị isi, usoro mmepeanya dị mma karịa. obere obodo ịha nhatanha. N'ịbụ onye a na-akụzi n'ụlọ akwụkwọ na ụlọ ngosi ihe mgbe ochie nke ihe okike taa, ọ rụrụ ụka na "ihe ịchọ mma jọrọ njọ na egwu jọgburu onwe ya nke ọtụtụ ndị na-anụ ọkụ n'obi na-efe ofufe" esiteghị nke ọma dị ka ụfọdụ anụmanụ, dị ka nnụnụ, na agaraghị emepụta nke ọma dị ka ụfọdụ anụmanụ. , dị ka New World enwe Pithecia satanas.
E bipụtara Descent of Man n'oge ọgba aghara ọha na eze na mpaghara Europe. Na France, ndị ọrụ 'Paris Commune gbagoro n'okporo ụzọ na-achọ mgbanwe mmekọrịta ọha na eze, gụnyere kwatuo ndị isi obodo. Arụmụka Darwin na ịgba ohu nke ndị ogbenye, ndị na-abụghị ndị Europe, na ụmụ nwanyị bụ ihe sitere n'okike nke ọganihu evolushọn bụ n'ezie egwu na-ege ntị nke ndị ọkachamara na ndị nwere ikike na gburugburu sayensị. Ọkọ akụkọ ihe mere eme sayensị Janet Brown na-ede na ịrị elu nke Darwin na ọha mmadụ Victoria bụ n'ihi akụkụ dị ukwuu n'ihe odide ya, ọ bụghị ihe odide ya nke ịkpa ókè agbụrụ na mmekọahụ.
Ọ bụghị ihe ndaba na e nyere Darwin olili obodo na Westminster Abbey, ihe nnọchianya a na-akwanyere ùgwù nke ike Britain ma na-eme ememe ọha dị ka ihe nnọchianya nke Britain "mmeri zuru ụwa ọnụ nke ọdịdị na mmepeanya n'oge ogologo ọchịchị Victoria."
N'agbanyeghị nnukwu mgbanwe mmekọrịta ọha na eze n'ime afọ 150 gara aga, okwu mmekọ nwoke na nwanyị na ịkpa ókè agbụrụ ka na-ewu ewu na sayensị, ọgwụ na agụmakwụkwọ. Dịka onye prọfesọ na onye nyocha na Mahadum Howard, enwere m mmasị ijikọta ngalaba ọmụmụ m bụ isi— bayoloji na anthropology—iji kparịta ihe gbasara ọha mmadụ. N'ime ọmụmụ nke mụ na onye ọrụ ibe m Fatima Jackson na ụmụ akwụkwọ ahụike Howard atọ bipụtara na nso nso a, anyị na-egosi na asụsụ ịkpa ókè agbụrụ na mmekọahụ abụghị ihe gara aga: ọ ka dị na isiokwu sayensị, akwụkwọ ọgụgụ, ụlọ ngosi ihe mgbe ochie, na ihe mmụta.
Ọmụmaatụ nke ele mmadụ anya n'ihu ka dị na obodo ndị sayensị nke oge a bụ na ọtụtụ akụkọ banyere evolushọn mmadụ na-eche na ọganiihu n'ahịrị site na ndị gbara ọchịchịrị, ndị “oge ochie” ruo ndị nwere akpụkpọ ahụ, ndị “gagoro elu”. Ụlọ ihe ngosi nka nke akụkọ ihe mere eme, ebe nrụọrụ weebụ, na saịtị UNESCO nketa na-egosi omume a.
Ọ bụ ezie na nkọwa ndị a adabaghị na eziokwu sayensị, nke a anaghị egbochi ha ịga n'ihu na-agbasa. Taa, ihe dị ka 11% nke ndị bi na ya bụ "ọcha," ya bụ, European. Onyonyo na-egosi mgbanwe ahịrị na agba akpụkpọ adịghị egosipụta nke ọma akụkọ ntolite nke mmadụ ma ọ bụ ọdịdị ọha mmadụ taa. Na mgbakwunye, ọ nweghị ihe sayensị na-egosi na ọ na-amụba akpụkpọ ahụ nke nta nke nta. Agba akpụkpọ ahụ na-eto eto n'ụzọ bụ isi n'ìgwè ole na ole ndị kwagara ebe dịpụrụ adịpụ nke Africa, n'ebe dị elu ma ọ bụ dị ala, dị ka North America, Europe, na Asia.
Okwu mmekọ nwoke na nwanyị ka na-emetụta agụmakwụkwọ. Dị ka ihe atụ, n’akwụkwọ 2021 e depụtara banyere fossil mbụ a ma ama nke a chọtara n’ebe a na-amụ ihe mgbe ochie dị n’Ugwu Atapuerca nke Spain, ndị nchọpụta nyochara ihe ndị fọdụrụnụ wee chọpụta na ọ bụ nwa dị afọ 9 ruo 11 n’ezie. Ụjọ nwa agbọghọ. A na-echebu na fosil ahụ bụ nke nwa nwoke n'ihi akwụkwọ kacha ere nke 2002 nke ọkà mmụta ihe omimi bụ José María Bermúdez de Castro, otu n'ime ndị dere akwụkwọ ahụ dere. Ihe na-ekwukarị bụ na ndị odee ọmụmụ ahụ kwetara na ọ dịghị ihe ndabere sayensị iji mata fosil dị ka nwoke. “E mere ya ná ndabara,” ka ha dere.
Mana nhọrọ a abụghị n'ezie “enweghị usoro”. Ihe ndekọ evolushọn nke mmadụ na-egosikarị naanị ụmụ nwoke. N'okwu ole na ole ebe a na-egosi ụmụ nwanyị, a na-akọwakarị ha dị ka ndị nne na-enweghị uche kama ịbụ ndị na-emepụta ihe na-arụsi ọrụ ike, ndị na-ese ọgba, ma ọ bụ ndị na-achịkọta nri, n'agbanyeghị ihe àmà gbasara mmadụ na-egosi na ụmụ nwanyị oge ochie bụ kpọmkwem nke ahụ.
Ihe atụ ọzọ nke akụkọ gbasara nwoke na nwanyị na sayensị bụ ka ndị nchọpụta na-aga n'ihu na-arụrịta ụka banyere evolushọn "na-agbagwoju anya" nke orgasm nwanyị. Darwin chepụtara akụkọ banyere otú ụmụ nwanyị si malite ịbụ "ihere" na inwe mmekọahụ, n'agbanyeghị na ọ kwetara na n'ọtụtụ ụdị anụ mammali, ụmụ nwanyị na-ahọrọ ndị ha na ha ga-alụ. Dị ka onye Victoria, ọ na-esiri ya ike ịnakwere na ụmụ nwanyị nwere ike ịrụ ọrụ na-arụsi ọrụ ike na nhọpụta onye òtù ọlụlụ, n'ihi ya, o kwenyere na ọrụ a bụ maka ụmụ nwanyị n'oge evolushọn mmadụ. Dị ka Darwin si kwuo, ndị ikom mesịrị malite ịhọrọ ụmụ nwanyị mmekọahụ.
Sexist na-ekwu na ụmụ nwanyị na-enwekarị "ihere" na "enwechaghị mmekọahụ," gụnyere echiche ahụ bụ na orgasm nke nwanyị bụ ihe omimi evolushọn, bụ ihe akaebe siri ike gbaghaa. Dịka ọmụmaatụ, ụmụ nwanyị na-enwekarị orgasms ọtụtụ ugboro karịa ụmụ nwoke, na orgasms ha bụ, na nkezi, dị mgbagwoju anya, na-ama aka na ike. A naghị anapụ ụmụ nwanyị agụụ mmekọahụ n'ụzọ ndụ, mana a na-anabata echiche nke nwoke na nwanyị dị ka eziokwu sayensị.
Ihe nkuzi, gụnyere akwụkwọ ọgụgụ na anatomi atlases nke sayensị na ụmụ akwụkwọ ahụike ji eme ihe, na-ekere òkè dị oke egwu n'ịkwalite echiche ndị eburu ụzọ mee. Dịka ọmụmaatụ, mbipụta 2017 nke Netter's Atlas of Human Anatomy, nke ụmụ akwụkwọ ahụike na ụlọ ọgwụ na-ejikarị eme ihe, gụnyere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe atụ 180 nke agba akpụkpọ ahụ. N'ime ndị a, ihe ka n'ọnụ ọgụgụ bụ ụmụ nwoke nwere akpụkpọ ahụ, ebe naanị mmadụ abụọ na-egosi ndị nwere akpụkpọ ahụ "ọchịchịrị". Nke a na-eme ka echiche nke igosi ụmụ nwoke ọcha dị ka ihe atụ nke ụdị mmadụ, na-enweghị ike igosipụta ụdị ọdịdị mmadụ zuru oke.
Ndị na-ede akwụkwọ nkuzi ụmụaka na-egosipụtakwa ajọ mbunobi a na akwụkwọ sayensị, ụlọ ngosi ihe mgbe ochie na akwụkwọ ọgụgụ. Dịka ọmụmaatụ, mkpuchi nke akwụkwọ agba nke 2016 nke a na-akpọ "Evolution of Creatures" na-egosi evolushọn nke mmadụ n'usoro ahịrị: site na "ihe ochie" e kere eke nwere akpụkpọ anụ gbara ọchịchịrị ruo "ndị mepere anya" Western. Indoctrination zuru ezu mgbe ụmụaka na-eji akwụkwọ ndị a ghọrọ ndị ọkà mmụta sayensị, ndị nta akụkọ, ndị na-ahụ maka ihe ngosi nka, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ndị ode akwụkwọ, ma ọ bụ ndị na-ese ihe.
Ihe dị mkpa e ji mara nke ịkpa ókè agbụrụ na ịkpa ókè agbụrụ bụ na ndị mmadụ na-emekarị ha n'amaghị ama na akụkọ ha na mkpebi ha na-ezighị ezi. Ndị ọkà mmụta sayensị nwere ike ịlụso ịkpa ókè agbụrụ, ndị na-enwe mmekọahụ, na ndị ọdịda anyanwụ anya ogologo oge site n'ịmụkwu ịmụrụ anya na ime ngwa ngwa n'ịchọpụta na mezie mmetụta ndị a n'ọrụ ha. Ikwe ka akụkọ na-ezighị ezi na-aga n'ihu na-ekesa na sayensị, nkà mmụta ọgwụ, agụmakwụkwọ, na mgbasa ozi ọ bụghị nanị na-eme ka akụkọ ndị a dịgide maka ọgbọ ndị na-abịa n'ihu, kamakwa na-eme ka ịkpa ókè, mmegbu, na arụrụala ndị ha kwadoro n'oge gara aga.


Oge nzipu: Dec-11-2024